Obowiązujące przepisy mówią, że celem badania kierowców jest określenie czy istnieją przeciwwskazania do prowadzenia pojazdów mechanicznych. Osoby posiadające status kierowcy amatora chcące podjąć pracę w charakterze kierowcy zawodowego albo pełnić obowiązki wymagające posiadania prawa jazdy kategorii B, muszą w trakcie badań wstępnych przejść badania psychologiczne. Stanowią one element doboru zawodowego a ponadto zapobiegają dopuszczeniu do pracy w charakterze kierowcy osób, u których problemy osobowościowe spowodować mogą sytuacje kryzysowe na drodze. Jeżeli chodzi o kierowców zawodowych, to badania psychologiczne mają charakter okresowy i kontrolny. Są częścią regularnie powtarzanej procedury doboru zawodowego. Zależy od nich, czy poddany nim kierowca będzie mógł kontynuować pracę. Badania psychologiczne dotyczą także kierowców szczególnego ryzyka, a więc takich, którzy są zobowiązani do poddania się nim w wyniku spowodowania tragicznego w skutkach wypadku drogowego, kierowania będąc pod wpływem alkoholu lub innych środków odurzających, uzyskania ponad dwudziestu czterech punktów karnych, traumy spowodowanej braniem udziału w wypadku samochodowym. Od 2016 roku do grupy tej dołączą również osoby będące sprawcami wykroczeń w okresie próbnym. W przypadku wyszczególnionej powyżej grupy badania psychologiczne mają na celu określenie czy przechodzące je osoby mogą odzyskać uprawnienia do kierowania samochodami. Badania kierowców w zakresie psychologii znajdują zastosowanie również w dziedzinach związanych z poradnictwem i orientacją zawodową. W takich przypadkach są one przeprowadzany aby określić profil cech temperamentu i osobowości poszukujących pracy, zmieniających ją lub planujących swoją ścieżkę zawodową. Tego rodzaju badanie pełni tylko funkcje informacyjną, dlatego jest trochę mniej restrykcyjne od opisanych wcześniej. Przychodnia Portowa w Szczecinie, zlokalizowana przy ulicy Energetyków 2, zatrudnia wyspecjalizowaną kadrę lekarzy mających uprawnienia do przeprowadzania badań kierowców w zakresie psychologicznym. Zapraszamy do skorzystania z ich szerokiej wiedzy i bogatego doświadczenia.

Kwestionariusze wykorzystywane w badaniach psychologicznych kierowców

Wyniki prowadzonych badań wykazały, że formułowanie diagnozy psychologicznej na podstawie metod polegających na opisywaniu przez kierowców swoich cech charakteru, może być w dużej mierze błędne. Tak więc orzekanie o predyspozycjach do kierowania pojazdami na podstawie kwestionariuszy takich jak Formalna Charakterystyka Zachowania – Kwestionariusz Temperamentu (FCZ-KT), Kwestionariusz Osobowości Eysencka (EPQ-RS) i Kwestionariusz Impulsywności (IVE) w rzeczywistości skutkować może poważnymi błędami. Wynika to stąd, że odpowiedzi badanych kierowców dyktowane są między innymi motywacjami, skłaniającymi ich to udzielania określonych odpowiedzi oraz oczekiwanymi efektami badania. Nie zaleca się mimo wszystko rezygnacji z wykorzystywania wymienionych wcześniej kwestionariuszy, gdyż okazują się one odpowiednio wiarygodne w większości skal. Aby jednak w jakiejś mierze można było na nich oprzeć ewaluację badania kierowcy należy zwrócić uwagę na następujące aspekty: założyć należy, że kierowca chcąc uzyskać pozytywną opinię o swoich predyspozycjach do wykonywania zawodu może odpowiadać na postawione pytania niezgodnie z prawdą ale tak aby osiągnąć swój cel; analiza wyników badań powinna być przede wszystkim ukierunkowana na cechy składające się na osobowość niezintegrowaną a w mniej na temperamentalny czynnik ryzyka oraz percepcję trudnych sytuacji; oparcie diagnozy na jak największej liczbie informacji zebranych na przykład poprzez wywiad czy obserwację; zawarcie w wywiadzie pytania dotyczącego wskaźników temperamentalnych czynników ryzyka, odporności na stres oraz trudne sytuacje, a także pytania o wskaźniki stylu radzenia sobie w sytuacjach stresu; niebranie pod uwagę skal związanych z żwawością i i wrażliwością sensoryczną, psychotyzmem i empatią; wykorzystywanie norm testowych przeznaczonych dla grupy zawodowej kierowców; przy przeliczaniu wyniku surowego na standaryzowany wzięcie pod uwagę standardowego błędu pomiaru oraz założenie dziewięćdziesięcio pięcio procentowego zakresu zaufania; założenie, ze wynik wynoszący od jednego do trzech stenów jest niski, od czterech do siedmiu stenów przeciętny, a od ośmiu do dziesięciu wysoki.

Badanie kierowców a bezpieczeństwo transportu

Badania i obserwacje potwierdzają, że obniżanie ryzyka błędu ludzkiego a w rezultacie powstawania wypadków drogowych poprzez niedopuszczanie do kierowania samochodami osób posiadających nieodpowiednie predyspozycje psychiczne jest bardzo skutecznym sposobem. Badanie kierowców pod tym kątem wynika miedzy innymi z dyrektywy Rady Wspólnoty Europejskiej dotyczącej spełniania minimalnych norm związanych z cechami fizycznymi i psychicznymi, wymaganych do uzyskania zgody na kierowanie pojazdami samochodowymi. Wspomniany dokument wyszczególnia trzy grupy osób, którym nie powinno się wydawać prawa jazdy lub im go wznawiać. Do pierwszej grupy zaliczono ludzi cierpiących na poważne choroby umysłowe. Kolejną grupą są będący znacznie opóźnieni intelektualnie. Trzecią grupę stanowią osoby zdrowe z poważnymi zaburzeniami zdolności oceniania i zachowania, dotyczącymi osobowości, zaburzeń przystosowania oraz zaburzeń starczych. W Polsce zagadnienia te regulują założenia polityki transportowej państwa na lata 2005 – 2025, które zostały przyjęte przez Radę Ministrów 29 czerwca 2005 roku. Zadanie czwarte tej polityki dotyczy zagwarantowania bezpiecznego transportu, zmniejszania jego zagrożenia dla zdrowia i życia obywateli. Punkt piąty mówi natomiast o poprawie bezpieczeństwa mającej doprowadzić do zdecydowanego obniżenia liczby wypadków i złagodzenia ich efektów. Analiza przeprowadzonych badań wykazała, że niektóre połączenia cech osobowości i temperamentu mogą zawyżać ryzyko spowodowania wypadku samochodowego. Ma to miejsce w przypadku temperamentu cholerycznego, przy skłonnościach do postrzegania określonych zdarzeń jako mogących być uciążliwymi, czyli wysokiej perseweratywności i niskiej wytrzymałości, przy emocjonalnym sposobie radzenia sobie ze stresem, a więc wysokiej reaktywności emocjonalnej i perseweratywnosci, oraz w przypadku osobowości niezintegrowanej, czyli przy niskiej neurotyczności oraz wysokiej ekstrawersji i kłamstwie.

Reguły obowiązujące podczas przeprowadzania swobodnego wywiadu w psychologii transportu

W trakcie badań psychologicznych kierowców lub kandydatów na kierowców przeprowadzany jest wywiad, którego celem jest zgromadzenie wiadomości o oznakach nieprzystosowania, mogących stanowić przeciwwskazanie do prowadzenia pojazdu mechanicznego. Aby podjąć właściwą decyzję dane te łączone są z informacjami o stopniu sprawności psychomotorycznej i poznawczej badanej osoby, a także o jej cechach temperamentu oraz osobowości. Bardziej szczegółową analizę osobowości przeprowadza się w przypadku kierowców którzy przekroczyli limit punktów karnych, kierowali pod wpływem alkoholu, w wyniku brawury lub zbyt dużej szybkości spowodowali wypadek, mających dużą traumę wywołaną uczestnictwem w wypadku drogowym, mających problemy z dyscypliną (dotyczy kierowców zawodowych). Jeżeli nie ma oznak sugerujących konieczność bardziej szczegółowych badań osobowości to badanie kierowcy w tym zakresie powinno oprzeć się na zgromadzeniu podstawowych informacji. Wynika to stąd, że pogłębiona diagnoza osobowości wymaga zebrania wiadomości o prywatnym życiu badanego kierowcy. Przeprowadzana jest również wtedy, gdy istnieją przypuszczenia, że przyczyna skierowania na badania wynikła z czynnika ludzkiego, przyporządkowanego osobie badanej a analiza procesów poznawczych i psychomotorycznych nie odkrywa problemów w tym zakresie.

Wykorzystanie kwestionariusza Formalna Charakterystyka Zachowania – Kwestionariusz Temperamentu w badaniu kierowców

Normy stenowe i centylowe dla kierowców zawodowych w wieku do 30 lat.

Steny	Centyle	Żwawość	Persweratywność	Wrażliwość sensoryczna	Reaktywność emocjonalna	Wytrzytmałość	Aktywność
1	2	0-11	0	0-8	0	1-7	1-2
2	7	12-14	1-3	7-9	0	8-9	3-4
3	16	15-16	4-5	10-13	0	10-12	5-6
4	31	17	6	14	1	13-14	7-9
5	50	18	7-8	15-16	2-3	15-16	10-12
6	69	19	9-11	17	4-6	17-18	13-14
7	84	–	12-13	18	7-8	19	15-16
8	93	20	14	19	9-11	20	17
9	98		15-18	20	12		18
10	100		19-20		13-20		19-20

Normy stenowe i centylowe dla kierowców zawodowych w wieku od 31 do 40 lat.

Steny	Centyle	Żwawość	Persweratywność	Wrażliwość sensoryczna	Reaktywność emocjonalna	Wytrzytmałość	Aktywność
1	2	0-12	0-2	0-9	–	0-4	1-2
2	7	13-14	3	10-12	–	5-7	2-4
3	16	15	4	13-14	0	9-10	5-6
4	31	16	5-6	15	1	11-13	7-9
5	50	17-18	7-8	16	2-3	14-15	10-11
6	69	19	9-10	17-18	4-6	15-18	12-13
7	84	–	11-12	–	7-9	19	14-15
8	93	20	13-14	19	10-11	–	16
9	98		15-16	20	12-14	20	17
10	100		17-20		15-20		18-20

Normy stenowe i centylowe dla kierowców zawodowych w wieku od 41 do 50 lat.

Steny	Centyle	Żwawość	Persweratywność	Wrażliwość sensoryczna	Reaktywność emocjonalna	Wytrzytmałość	Aktywność
1	2	0-10	0-1	0-8	–	0-4	0-2
2	7	11-13	2	9-11	0	5-7	3
3	16	14-15	3-4	12-13	1	8-10	4-5
4	31	16	5-6	14-15	2	11-12	6-7
5	50	17	7-8	16	3-4	13-15	8-9
6	69	18	9	17	5-7	16-17	10-12
7	84	19	10-11	18	8-9	18	13-14
8	93	–	12-14	19	10-11	19	15-16
9	98	20	15-16	–	12-14	20	17
10	100		17-20	20	15-20		18-20

Normy stenowe i centylowe dla kierowców zawodowych w wieku powyżej 50 lat.

Steny	Centyle	Żwawość	Persweratywność	Wrażliwość sensoryczna	Reaktywność emocjonalna	Wytrzytmałość	Aktywność
1	2	0-11	0-1	0-9	0	0-4	0
2	7	12	2-4	10-11	1	5	1-2
3	16	13-14	4	12-13	–	6-8	3-4
4	31	15-16	5-6	14	2-3	9-11	5-6
5	50	–	7-8	15-16	4-5	12-145	7-9
6	69	17-18	9-10	17	6-7	15-17	10-11
7	84	19	11-13	18	8-9	18	12-13
8	93	20	14	19	11-13	19-20	14-15
9	98		15-16	20	14-15		16-17
10	100		17-20		16-20		18-20